1. Hai mươi mốt năm trước tôi rời quê đi học. Đó là lần đầu tiên tôi cất bước khỏi nơi quen thuộc – nhà mình – để lại quê nhà một miền nhớ mênh mông – má tôi.
Chắc má cũng nhớ tôi nhiều. Và cả lo lắng nữa, nên trước khi tôi lên chuyến xe đò ghế ngồi, lênh đênh một ngày một đêm, một thân một mình vào Sài Gòn với tấm giấy báo trúng tuyển đại học, má đã dặn dò rất nhiều. Thời đó không có điện thoại phổ biến như bây giờ, tôi ghi vào sổ tay (và thuộc lòng số điện thoại của người hàng xóm), “vô tới nơi, gọi về, nhắn bình an cho má nghe”. Rồi tôi vẫy tay chào má. Có lẽ má quay lưng nhanh đi là để khóc. Chàng trai 18 tuổi là tôi khi ấy cũng không cầm được nước mắt.
Tôi là thế hệ thứ hai, thứ ba rời quê đi theo tiếng gọi thị thành. Với ước nguyện “kiếm tiền phụ gia đình”, 5-7 năm trước đó, chị Hai con dì ruột tôi và những anh chị cùng trang lứa cũng đã rời quê. Họ chỉ mới học hết lớp 9, điều kiện gia đình khó khăn, ở quê chỉ mỗi làm ruộng, đến 18 – 20 tuổi là lập gia đình, sinh con. Người trẻ thời đó có lẽ đã chán vòng lặp đó. Nên khi họ nghe đâu trong Sài Gòn, Bình Dương có tuyển công nhân, rồi vài người đi trước mở đường, về rủ “mi muốn đi may ở khu chế xuất Linh Trung phụ ba má không”, vậy là khăn gói rời quê.
Tôi vẫn nhớ, vài cái tết sau đó, một số anh chị đi làm công nhân ở Sài Gòn về trắng tươi, da dẻ hồng hào khiến ai cũng mê. Nhứt là tết nhứt, mang về quà bánh, cuốn lịch treo tường với những hứa hẹn khá lên nhờ có đồng lương hàng tháng nên những lớp trẻ trước tôi nghỉ học đi làm công nhân rất nhiều. Có nhiều người dành dụm mua được miếng đất nhỏ ở ven thành phố hay huyện ngoại thành, cất nhà, lập gia đình và ở hẳn trong miền Nam. Như chị Hai con dì tôi, có chồng người Nghệ An, cũng có được căn nhà cấp 4 ở Bình Chánh (giáp Long An), sinh con đẻ cái trong này, chúng thành người thành phố, nói giọng miền Nam trong khi bố mẹ vẫn rặt tiếng quê, Nghệ An – Quảng Nam. Có rất nhiều tổ ấm được xây lên từ những gạch nối Bắc-Trung-Nam trên hành trình tha hương của một thế hệ như thế. Và bây giờ vẫn đang tiếp tục diễn ra, theo một cách khác nữa, qua mạng xã hội.
2. Cách đây vài năm, anh Hai, rể dì tôi phải tất tả về quê sau khi nghe tin bố ốm nặng. Chị Hai nhắn vào nhóm zalo chung của gia đình báo tin ấy và cho biết “cửa hàng đồ cơ khí của anh chị phải đóng cửa tạm ít hôm”. Còn chị thì thay anh đưa mấy đứa nhỏ đi học. “Cũng may, anh chị không phải công chức, viên chức hay công nhân – phải làm giờ giấc hành chánh, cố định – nên đi về chăm ông bà khi đau ốm cũng còn được”, chị nói.
Ảnh hưởng về kinh tế, thu nhập của gia đình là không thể tránh khỏi, nhưng bố mẹ lớn tuổi, quy luật già-bệnh là tất yếu, con cái không thể “ngó lơ”, chỉ lo cho miếng cơm manh áo của mình.
Anh rể là người biết chuyện nên khẳng định, hiếu thảo với bố mẹ, lo việc khói hương cho tổ tiên là truyền thống của người Việt. “Trẻ cậy cha, già cậy con”, theo anh đây không phải là gánh nặng và càng không thể xem đó là sự “trả công” sinh dưỡng đơn thuần. Người lớn thường nhìn ra vấn đề một cách sâu sắc hơn. Khi quyết định lập nghiệp, định cư, cho con cái sinh trưởng ở thành phố, anh chị biết mình phải cáng đáng nhiều thứ hơn. Cuộc sống để chu toàn mọi việc không đơn giản, nên phải làm hết sức mình, có kế hoạch tương lai và thực hiện nó mỗi ngày với sự cần cù, tiết kiệm.
Khoản nào để sinh hoạt trong gia đình, tích lũy cho con cái ăn học, hỗ trợ bố mẹ khi ốm đau là việc cần phải được “thủ” sẵn, không phải đợi đến khi xảy ra việc rồi mới loay hoay tìm giải pháp, xoay sở. Có lẽ nhờ sự tính toán kỹ lưỡng ấy mà từ xuất phát điểm là công nhân làm ở khu công nghiệp, anh chị đã có được nhà cửa, có chút ít tài chính tích lũy cho những cuộc đi-về, săn sóc bố mẹ lúc tuổi xế chiều.
Bố anh vừa mất tròn hai năm, mẹ chị – là dì tôi cũng rời cõi tạm được vài tháng. Trước đó, ông bà bệnh nặng, anh chị tuy ở xa xôi nhưng cũng sắp xếp về chăm sóc, trông nom. Cực, nhưng rồi cũng an lòng, mãn ý (nguyện) vì đã phần nào báo hiếu người đã cho mình hình hài, tri thức.
3. Tất nhiên, không phải ai cũng đủ điều kiện như vậy, vì nhiều lý do. Có những người nỗ lực rất nhiều nhưng… mãi vẫn nghèo, không thiếu ăn nhưng để có thể đi-về săn sóc người thân, nhứt là bố mẹ lúc tuổi già thật không đơn giản.
Bản thân tôi cũng là một người xa quê. Hai mươi mốt năm. Thời gian trôi vèo, về nhìn kỹ mặt má, thấy đồi mồi, nếp nhăn hiện rõ. “Tóc má bạc dữ hen”, tôi “quở quàng” hồi Tết vừa rồi. Và nghe má kể thêm bao cái suy yếu khác, như mắt cũng mờ với cái tay run. Đã vậy, các chỉ số về huyết áp, đường huyết cũng ngấp nghé ngưỡng cần can thiệp thuốc men hằng ngày. Tôi vẫn xa má, vẫn chỉ có thể nhắc má giữ sức khỏe và chuẩn bị chút ít tài chánh để rủi khi má ốm đau cần tới. Và về quê chăm sóc.
Có nhiều người con vì “kẹt” công việc ở thành phố, về quê không biết làm gì, muốn đón bố mẹ lên ở cùng nhưng đó lại là một bài toán khó khăn khác. Những người già tách mình khỏi làng quê, không gian sinh hoạt – văn hóa – lối sống quen thuộc, chắc chắn khó thích nghi, có khi vì thương con cháu mà bấm bụng rời đi nhưng chắc chẳng ưng lòng.
Tôi nhớ mãi lời bà cụ Sáu ở xóm mình nói: “Hắn (con trai bà – NV) kêu vô chơi mấy bữa mà muốn bệnh. Hai vợ chồng hắn đi suốt, nhốt mình trong nhà, hết coi tivi rồi ăn, nghe ngày dài đằng đẵng. Không ở đâu sướng như quê mình…”.
“Bài toán” báo hiếu cho thế hệ của tôi – 8x đời đầu, tha hương đi muôn phương – bây giờ đang bước vào trung niên, ngoài tài chính, công việc, đâu đó còn là những hi sinh của bố mẹ, hoặc mình và gia đình mình. Đây là vấn đề mà nếu tính được như anh chị Hai của tôi, với sự đồng lòng, hỗ tương cho cả hai bên (nội, ngoại) thì đó cũng là bài học hiếu ân trao lại cho con cái. Tôi nghĩ, chọn chữ hiếu một cách hài hòa với các gạch nối khác là chuyện không đơn giản và đó cũng là “mỗi cây mỗi hoa” chứ không phải chỉ một đường!
Lưu Đình Long
* Bài đăng trên Tuổi Trẻ online, xem bài gốc tại đây
Mây Thong Dong trân trọng được hợp tác trong lĩnh vực truyền thông với quý công ty, đơn vị, cá nhân; làm sách, in ấn, quảng cáo… Liên hệ: truyenthong@maythongdong.vn
