Trong kho tàng văn hóa tâm linh của người Việt, hiếm có một mùa lễ nào lại để lại nhiều dư vang và xúc động như mùa Vu lan. Tháng Bảy âm lịch hằng năm không chỉ là ngày Rằm xá tội vong nhân theo quan niệm dân gian, mà còn được biết đến như mùa hiếu hạnh, mùa để con người trở về, tri ân nguồn cội, tưởng nhớ cha mẹ, tổ tiên và những người đã khuất. Dòng chảy ấy, qua bao thế hệ, đã trở thành một phần của tâm thức Việt: sống có hiếu, sống biết ơn, sống trọn tình với người sinh thành và ông bà tổ tiên.
Kinh điển Phật giáo, đặc biệt là Kinh Vu Lan Bồn, đã làm sáng tỏ đạo hiếu như một phẩm hạnh cốt lõi của người con Phật. Câu chuyện Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ khỏi cảnh ngạ quỷ không chỉ khắc họa tình mẫu tử bất diệt, mà còn mở ra một con đường: muốn báo hiếu mẹ cha, trước hết phải gieo trồng công đức, tu tập thiện lành và hồi hướng công quả ấy cho song thân. Hiếu đạo trong Phật giáo vì vậy không dừng lại ở tình cảm riêng tư, mà được mở rộng thành một hạnh nguyện, một pháp tu, gắn liền với sự thực tập giải thoát.
Trong văn hóa Việt, đạo hiếu từ lâu đã được xem là chuẩn mực luân lý cao nhất. Ca dao vẫn còn câu:
“Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”.
Sống ở đâu, làm gì, con người Việt vẫn luôn tâm niệm: hiếu thuận với cha mẹ, giữ gìn hương hỏa tổ tiên là gốc của đạo làm người. Sự tương hợp giữa hiếu đạo Phật giáo và đạo hiếu Việt Nam vì vậy đã tạo nên một sự cộng hưởng. Chính nhờ đó mà Vu lan không chỉ là lễ hội tôn giáo, mà còn là một mùa lễ văn hóa, ăn sâu trong tâm khảm của hàng triệu người Việt, kể cả những ai không trực tiếp quy y Tam Bảo.
Hình ảnh bông hồng cài áo do Thiền sư Thích Nhất Hạnh khởi xướng từ năm 1962 đã làm mới ý nghĩa Vu lan, giúp mỗi người tự soi chiếu lại phận làm con. Một bông hồng đỏ cho ai còn cha mẹ, một bông hồng trắng cho ai đã mất cha mẹ – giản dị mà sâu lắng, để nhắc nhớ rằng: khi cha mẹ còn hiện hữu, hãy trân quý từng giây phút, đừng đợi đến khi mất mát mới hối tiếc khôn nguôi. Cũng từ đó, Vu lan trở thành mùa của những cuộc đoàn tụ, những lời thưa gởi, những giọt nước mắt vừa thương nhớ vừa biết ơn.
Người Việt trong mùa này không chỉ đến chùa tụng kinh, cúng dường, mà còn thắp hương trước bàn thờ gia tiên, sửa sang mồ mả ông bà, nấu mâm cơm tưởng niệm. Ở đó, ý nghĩa tâm linh và ý nghĩa gia đình hòa quyện, làm nổi bật triết lý “uống nước nhớ nguồn”. Vu lan, vì thế, vừa mang sắc thái của Phật giáo, vừa mang hồn cốt của văn hóa dân tộc.
Trong đời sống hiện đại, với nhịp sống hối hả và sự chi phối của công nghệ, không ít người trẻ có nguy cơ rời xa nếp sống truyền thống, xa rời gia đình, và quên đi việc bày tỏ hiếu nghĩa. Vu lan đến như một lời nhắc: dù ở đâu, làm gì, hãy nhớ mình được sinh ra và lớn lên từ tình thương của cha mẹ, từ dòng chảy của tổ tiên. Chúng ta có thể báo hiếu không chỉ bằng nghi lễ, mà còn bằng sự có mặt: một cuộc gọi, một lời hỏi thăm, một bữa cơm sum họp, một hành động chăm sóc khi cha mẹ tuổi già.
Đạo hiếu trong xã hội hiện đại cũng cần được mở rộng: không chỉ hiếu với cha mẹ ruột thịt, mà còn biết hiếu với đất nước, với cộng đồng, với thế hệ đi trước. Những người đã hy sinh cho độc lập dân tộc, những bậc tiền nhân xây dựng văn hóa, những người thầy, người bạn đồng hành – tất cả đều xứng đáng được tri ân. Vu lan vì vậy trở thành mùa của lòng biết ơn toàn diện, một dòng chảy nuôi dưỡng đạo đức cộng đồng.
Trong tiếng chuông chùa ngân vang những ngày Vu lan, ta được nhắc nhở rằng mọi sự vô thường, cha mẹ rồi cũng sẽ rời xa ta như chiếc lá rụng về cội. Nhưng nếu biết sống hiếu nghĩa ngay từ hôm nay, thì mỗi ngày còn cha mẹ chính là một ngày lễ Vu lan trọn vẹn. Vu lan không phải chỉ là lễ của tháng Bảy, mà có thể là từng phút giây ta biết trân quý sự sống, biết quay về tri ân những gì đang hiện hữu.
Tâm thức Việt, nhờ có Vu lan, được nuôi dưỡng thêm bởi một phẩm chất đẹp: hiếu hạnh gắn với lòng biết ơn. Đây là điểm gặp gỡ của đạo và đời, của Phật giáo và văn hóa dân tộc. Và cũng nhờ đó, Vu lan không bao giờ chỉ là lễ hội, mà là một phần căn cốt của đạo làm người Việt Nam.
Vu lan trong tâm thức Việt là sự giao thoa của hiếu đạo Phật giáo và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Đó là lời nhắc nhở mỗi người sống chậm lại, lắng nghe sâu hơn, yêu thương nhiều hơn, và biết ơn trọn vẹn hơn. Khi ta thắp một nén nhang, dâng một mâm cơm, hay đơn giản chỉ là nói một lời “Con yêu ba mẹ”, thì cũng chính là đang thắp sáng ngọn đèn hiếu hạnh trong lòng mình, tiếp nối dòng chảy hiếu nghĩa của dân tộc Việt từ ngàn xưa đến mai sau.
Hồng Bối
- Link đặt mua sách Càng hiểu càng thương, Nxb Dân Trí và Mây Thong Dong ấn hành, tại đây.
Mây Thong Dong trân trọng được hợp tác trong lĩnh vực truyền thông với quý công ty, đơn vị, cá nhân; làm sách, in ấn, quảng cáo… Liên hệ: truyenthong@maythongdong.vn.
