Bài viết tham gia dự án sách “Mùi nhớ”: Nhớ mùi hương trong lễ hội Lăng Bà Thu Bồn

Thương hiệu nhang sạch Bảo Trầm và Mây Thong Dong mời bạn tham gia viết sách “Mùi nhớ

(MTD) Tháng 3 (D.L) hằng năm, tại làng Thu Bồn, xã Duy Tân (Duy Xuyên – Quảng Nam) có một Lễ hội độc đáo và thu hút hàng vạn người đến dâng hương, tham quan, trải nghiệm… Lễ hội này vừa mang ý nghĩa tôn vinh “Bà mẹ xứ sở”, vừa giao thoa giữa văn hoá Việt – Chăm – Cơ tu. Đó là Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn.

Các bậc cao niên của làng Thu Bồn cho hay, “Bà Thu Bồn” có nhiều truyền thuyết. Nhưng thuyết phục hơn cả là câu chuyện lưu truyền trong dân gian ở làng Thu Bồn như sau: Bà Thu Bồn hay còn gọi là bà Bô Bô – một vị nữ tướng của nhà Lê bị giặc truy đuổi đến làng Thu Bồn thì bị ngã ngựa do tóc bà bị quấn vào chân ngựa nên bà bị giặc giết. Bà đã được các vua triều Nguyễn sắc phong là Bô Bô phu nhân, là Thượng đẳng thần. Có lẽ chính vì vậy mà những người dân nơi đây truyền tụng những truyền thuyết về Bà mẹ xứ sở mang màu sắc màu thần bí nhưng luôn là biểu tượng của cái đẹp, của khát vọng thái bình. Cư dân ở đây cảm phục lập lăng thờ ngay trên mộ Bà và mở hội tế lễ hàng năm vào 2 ngày 11 và 12 tháng 2 (Â.L) hằng năm.

Theo các bậc cao niên, việc tổ chức Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn là để tỏ lòng thành kính biết ơn sự che chở của Bà cho dân làng sống trên bờ cũng như trên sông nước được bình an, ấm no, thịnh vượng. Trong những ngày diễn ra lễ hội, từ đường làng, sân vận động, lăng Bà đến bãi sông Thu Bồn đều tấp nập rừng người kéo về đây trẩy hội. Đây là lễ hội lớn mang màu sắc tín ngưỡng dân gian có từ bao đời thể hiện tinh thần đoàn kết các dân tộc Chăm, Kinh và Cơ tu sinh sống vùng thượng lưu sông Thu Bồn, Vu Gia (Quảng Nam).

Trước những năm dịch Covid-19 hoành hành, tôi có dịp tham dự Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn đều đặn. Thú vị nhất là Lễ Rước nước. Theo đó, đúng 3g sáng ngày 12, tiếng trống đã giục mọi người chuẩn bị ghe thuyền ngược dòng sông Thu Bồn lên Phường Rạnh lấy nước. Đến 5 giờ sáng, thuyền đến Dinh bà thuộc thôn Trung An, Quế Trung (Nông Sơn). Tại đây, các vị bô lão tiến cùng phường bát âm phát nhạc lễ ra giữa dòng Thu Bồn cúng tế và lấy nước mang về .

Sau đó, thuyền lại xuôi dòng đến 8g thuyền về bến, “trên bến dưới sông” đã đông nghịt người chờ đón đám rước với năm chiếc kiệu “Ngũ hành tiên nương” và năm mâm ngũ quả đẹp nhất do 5 người con gái đẹp nhất bưng theo. Đám rước nước với khoảng 500 người từ người già đến các em thiếu niên trong trang phục sắc màu đẹp mắt đi từ bãi cát bờ sông lên làng vào trước lăng Bà. Và kết thúc ở lễ đại tế tại lăng Bà với khói trầm, hương nghi ngút hòa quyện với giọng văn tế lễ huyền bí bao phủ con trâu nghé rất to mà bên ngoài da được phết máu trâu có màu đỏ, hai bên sừng có cặm hai cây đèn cầy, trông rất huyền bí và ấn tượng.

Lúc bấy giờ, trên bãi cát lớn của bờ sông Thu Bồn, hơn 500 con người trong trang phục truyền thống dân tộc, mang cờ ngũ sắc, với những kiệu ngũ hành tiên nương, dân vũ Chăm tiến ra bờ bãi. Chuẩn bị lễ cúng tiên thường, chức sắc cử người chèo thuyền ra giữa sông Thu Bồn để lấy nước rồi đặt lên kiệu, có đầy đủ các đồ nghi trượng, rước về lăng để tắm rửa thần vị và làm nước cúng. Ngoài bờ bãi, trên dòng sông, không gian như bồng bềnh theo sóng nước sông Thu hoà quyện với tiếng trống giục, tiếng hò reo theo cuộc đua thuyền.

Song song với công đoạn Rước nước, đua ghe, khu vực Lăng Bà, sôi nổi với các trò chơi dân gian như: Cờ người, hát bài chòi với lời ca dân dã xứ Quảng. Khu chợ ẩm thực, các trò chơi nằm khu vực sân bóng với các loại bánh trái, thức ăn, đặc biệt là cháo lươn, mì Quảng, bánh tráng đập… Đặc biệt, những hàng quán gần lăng Bà có bán món đặc sản mì Quảng có nhưn cá mòi sông để phục vụ bà con và du khách. Các món mì Quảng nhân cá mòi um, gỏi cá mòi, ram cá mòi, chả cá mòi chiên thơm ngon và đầy hương vị đặc trưng đã làm vấn vương bước chân du khách.

Đến với Lễ hội Dinh bà Thu Bồn làm tôi nhớ mãi. Đó là mùi hương trầm thơm ngát khi cúng Bà hòa quyện với mùi chiên bánh gừng thơm ngát lan tỏa ra không gian lễ hội. Trong phần Lễ cúng Bà Thu Bồn hằng năm luôn luôn có món bánh củ gừng bởi nó được Hội phụ nữ các thôn ở xã Duy Tân thực hiện và quảng diễn ngay tại khu vực Dinh Bà thơm nức mũi để dâng cúng “Bà mẹ xứ sở” và quảng bá, giới thiệu cho du khách trong và ngoài địa phương.

Sở dĩ bánh có tên là “củ gừng” bởi lẽ ngoại hình từng chiếc bánh giống hình củ gừng. Bánh củ gừng là một loại bánh khá lạ, tuy đã có mặt từ khá lâu trong mâm lễ vật dâng cúng vào mùa Xuân. Ngày nay, đời sống của cư dân khá lên, hầu hết nhà nào cũng làm bánh gừng trong dịp lễ, Tết. Những năm gần đây, thị trường xuất hiện nhiều loại bánh ngon đẹp mắt nên bánh củ gừng ít được chuộng. Tuy nhiên, ở đây họ vẫn làm và dâng cúng lên Bà Thu Bồn trong ngày lễ; mâm lễ gọi là thiếu sót nếu không hiện diện mâm bánh củ gừng.

Hằng năm, cứ đến tháng Giêng, từng đàn cá mòi dày đặc háo hức ngược dòng nước di cư lên phía thượng nguồn sông Thu Bồn để đẻ trứng vào dịp trẩy hội ở Dinh Bà Thu Bồn, du khách có dịp thưởng thức các món ăn truyền thống được chế biến từ cá mòi sông. Từ cá mòi, cư dân chế biến thành các món ăn độc đáo như mì Quảng cá mòi, chả cá mòi um, ram cá mòi, gỏi cá mòi… Cá mòi sông trông na ná cá trích biển, nhưng trắng và dày hơn, khoảng bằng 2 – 3 ngón tay người lớn. Cá mòi vừa đánh, bắt từ sông lên, thân còn quẫy, da còn tươi rói được rửa sạch, khứa ngang nhiều vết trên thân đem nướng chấm muối tiêu, chanh hoặc chiên giòn chấm nước mắm gừng, ăn với cơm cũng ngon.

Đặc biệt nhất là món mì Quảng cá mòi. Ngoài các món phụ như thịt heo ba chỉ, tôm sông, tô mì Quảng có món chả cá mòi um dậy mùi, thơm béo ngậy. Món mì Quảng cá mòi sẽ hấp dẫn thi vị hơn khi chan thêm một chất “phụ gia” được chế biến từ trứng cá mòi.

Kết thúc lễ hội là cuộc đua ghe truyền thống của các đội nam, nữ mặc áo quần nhiều màu sắc đẹp mắt in trên làn nước trong xanh và hàng trăm ghe thuyền “lênh đênh” trên sông hò reo, cổ vũ. Điều đặc biệt là lúc bấy giờ có hàng trăm ghe thuyền của cư dân vừa chèo thuyền nhỏ vừa bán hàng trăm món ăn như bắp nướng, bắp luộc, mì Quảng, các loại bánh trái hoa quả đặc sản vùng Duy Xuyên – Đại Lộc trông xa không khác gì chợ nổi ở sông nước miền Tây.

Theo thông tin của ngành chức năng, vì lý do đại dịch Covid-19 diến biến phức tạp nên các năm 2020, 2021, Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn tổ chức nhỏ và không có phần hội. Dự kiến năm nay (2022), lễ hội sẽ được tổ chức lớn cùng với việc rước Bằng Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Nếu tình hình dịch bệnh Covid-19 được kiểm soát tốt, Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn sẽ diễn ra vào 2 ngày, 11 và 12 (Â.L) hay 13 và 14 (D.L). Mời các bạn một lần về nơi đây để hòa mình tham gia lễ hội cùng với “thưởng thức” các món ăn đặc sản tỏa mùi hương ngây ngất đặc trưng của Lễ hội Lăng Bà Thu Bồn mà sau này bạn chẳng thể nào quên.

Tâm Nguyễn

(Đà Nẵng)

Nhang Bảo Trầm – https://baotram.vn/
– Đơn vị tự chủ nguồn nguyên liệu,
– Cam kết cung cấp sản phẩm nhang được làm từ 100% trầm hương nguyên chất.
– Để tìm hiểu thêm, quý vị vui lòng truy cập:
Tiki: https://info.baotram.vn/tiki
Shopee: https://info.baotram.vn/shopee
Lazada: https://info.baotram.vn/lazada